Inohori

Η Αγία Φωτεινή Σμύρνης

«Να μουσική μία φορά! Και όντως είναι γλυκύτατο το σμυρναϊκόν ιδίωμα της Βυζαντινής μουσικής, το οποίον πρώτον ανέδειξεν ο πρωτοψάλτης της Σμύρνης, ο αηδονόστομος Νικόλαος, […] Εις τα καθημερινάς λειτουργίας ψάλλει πάντοτε ένας τυφλός με μιάν γλυκυτάτην φωνήν ψάλτης όστις χωρίς να βλέπει, εξ ακοής μόνον, έμαθε και εκτελεί θαυμασίως, όλα τα ωραιότερα μουσουργήματα των ονομαστότερων πρωτοψαλτών της Σμύρνης. Ω Σμύρνη μου ωραία, πατρίς του τυφλού Ομήρου! Ω γλυκύτατη Ιωνία, κοιτίς της τέχνης και των γραμμάτων»

(Ο Αλέξης Μωραϊτίδης γράφει για την Αγία Φωτεινή της Σμύρνης, 1898)

Ο μικρασιατικός ελληνισμός χαρακτηριζόταν από έντονη θρησκευτικότητα, καθώς η ορθοδοξία ήταν η βασική συνιστώσα της συλλογικής ταυτότητας της Ελλήνων μέσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Από τους χριστιανικούς ναούς της Σμύρνης, ξεχωρίζει η Μητρόπολη της, η Αγία Φωτεινή. Ο ναός της ισαπόστολου Σαμαρίτειδας που είχε κηρύξει το λόγο του Χριστού στη Μικρά Ασία και μαρτύρησε στη Σμύρνη. Ο επιβλητικός της τρούλος με το πανύψηλο καμπαναριό να δεσπόζει, ήταν ορατός από τα πλοία που προσέγγιζαν το λιμάνι.

Η χρονολογία της αρχικής θεμελίωσης της εκκλησίας παραμένει ασαφής. Ως το 1922, αναστηλώθηκε δύο φορές. Στα 1856, στολίστηκε με το μαρμάρινο κωδωνοστάσιο της, το υψηλότερο οικοδόμημα ύψους 30 μέτρων από το Σμυρνιό αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Λάτρη, ο οποίος έχτισε και την Παναγία της Τήνου. Η κύρια καμπάνα ζύγιζε πάνω από τέσσερεις τόνους, δώρο του πρίγκιπα Νικολάου της Ρωσίας. Το 1892, το κωδωνοστάσιο συμπληρώθηκε με ρολόι βαυαρικής κατασκευής, με την επιγραφή:

«Ηλίου άτερ σιγώ» (Απουσίας του ήλιου, σιωπώ ). Στο περίβολο του ναού, λειτουργούσε το κεντρικό Παρθεναγωγείο, το πρώτο ελληνικό σχολείο θηλέων. Σήμερα, πολλά χωριά της Δωδεκανήσου καμαρώνουν για το καμπαναριό τους -απομιμήσεις αυτού της σμυρναϊκής Μητρόπολης- από Ροδίτες αρχιτέκτονες με μικρασιατική καταγωγή.

Το Βόρειο και Νότιο κλίτος του ναού, ήταν αντίστοιχα, αφιερωμένα στους Άγιους Νικόλαο και Αθανάσιο.

Το Σεπτέμβριο του 1922 οι καμπάνες της Αγίας Φωτεινής ήχησαν για τελευταία φορά. Ο ναός κάηκε όταν μεγάλη πυρκαγιά που αποτέφρωσε την ελληνική συνοικία και τα 3/5 της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922.

Εκεί λειτούργησε για τελευταία φορά, ο άγιος Χρυσόστομος Σμύρνης πριν το μαρτύριο του. Ενώ, τα Θεοφάνεια το 2006, για πρώτη φορά μετά το ’22, από εκεί ξεκίνησε η πομπή για τη ρήψη του Σταυρού, στην προκυμαία της Σμύρνης.

Η Αγία Φωτεινή όμως βρήκε νέα εστία, στην προσφυγική συνοικία της Νέας Σμύρνης της Αθήνας με το ξυλόγλυπτο τέμπλο, τον επισκοπικό θρόνο και τον Ιερό Άμβωνα ως ιερά κειμήλια φερμένα από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της μικρασιατικής Σμύρνης, η οποία ευτυχώς είχε γλυτώσει το ολοκαύτωμα. Τα ιερά αυτά κειμήλια χορηγήθηκαν στο ελληνικό κράτος, με ενέργειες του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου και την συγκατάθεση της Τουρκικής ηγεσίας.

Αποτελούν αριστουργήματα εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής με ανάγλυφες παραστάσεις από την Αγία Γραφή και τον εκκλησιαστικό βίο. Η Μητρόπολη Σμύρνης τιμά την Αγία στις 26 Φεβρουαρίου ενώ με ευλάβεια, εορτάζονται στις 23 Φεβρουαρίου η μνήμη του Αγίου Πολύκαρπου Σμύρνης (πολιούχου της Σμύρνης) και τη Κυριακή προ της Υψώσεως (Σεπτέμβριος), η μνήμη του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης.

Το 1938, ο εφημέριος της εκκλησίας του ελληνικού πρόξενειου Σμύρνης, αρχιμανδρίτης Γραπέτης ανακάλυψε στον ερειπωμένο ναό του Αγίου Ιωάννη του θεολόγου, στο άνω τμήμα της πόλης, όπου δεν έφτασε η φωτιά, ανέπαφο το τέμπλο , τον άμβωνα και τον επίσκοπο θρόνο. Σύντομα, η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε τη μεταφορά των κειμηλίων. Λίγες μέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας από τη γερμανική κατοχή, τα κειμήλια έφθαναν στην ελληνική πρωτεύουσα (Οκτώβριος 1944) και έκτοτε στολίζουν την Αγία Φωτεινή Νέας Σμύρνης.