«Ελληνικός γάμος στην Αθήνα», 1819, λιθογραφία του Louis Dupre (1789 – 1837), από το λεύκωμά του ταξίδι στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη (Voyage a Athenes et Constantinople), Παρίσι 1825. Η Αθηναία νύφη, η οποία απεικονίζεται, ακολουθεί τα αστικά ανατολίτικα πρότυπα ένδυσης : φορά αντερί, δηλαδή μακρυμάνικο φόρεμα ανοιχτό μπροστά.  Εσωτερικά, φορά πουκάμισα και βράκα, ενώ στο κεφάλι φέρει τη νυφική κορώνα.  Η βράκα συχνά επιλέγονταν ως βολικό και άνετο ένδυμα, από τη γυναίκα, μαρτυρώντας έτσι την αλληλεπίδραση των δύο πολιτισμών που συνυπήρχαν.  Δεξιά της, στέκεται μία γυναίκα με αρβανίτικα ρούχα, φορώντας την αγροτική φορεσιά της Αττικής με αμάνικο πουκάμισα διακοσμημένο πλούσια στο ποδόγυρο, συνδυασμένο με τον τζάκο, ένα στενό μπούστο.  Αριστερά της, δύο γυναίκες με φερετζέ, είδος πανωφοριού το οποίο η μία συνδυάζει με λευκό μαχραμά, ως μουσουλμάνα, και η άλλη, ως χριστιανή, με εσάρπα. 

Γενικά, κύριο στοιχείο της γυναικείας φορεσιάς είναι το πουκάμισο (μακρύ φόρεμα με μανίκια), ενώ από πάνω φορούσαν το ολόμαλλο αμάνικο σιγκούνι (για το κρύο) ή το καβάδι (λινό ή μεταξωτό φόρεμα).  Όλα ήσαν στολισμένα με πολλά κεντήματα.  Ωστόσο, τα νησιά ήταν σαφώς επηρεασμένα από τα φορέματα της Δυτικής Ευρώπης και κάθε περιοχή, κάθε κοινωνική τάξη είχε μία τελείως διαφορετική φορεσιά, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό μωσαϊκό ενδυμάτων. Πληροφορούμαστε από την Αγγελική Χατζημιχάλη (η Ελληνική λαϊκή φορεσιά, εκδόσεις Μέλισσα) πως οι γυναίκες στην Τουρκοκρατία δεν φορούσαν παπούτσια και περπατούσαν ξυπόλητες.  Αργότερα φόρεσαν τα γουρνοτσάρουχα που έφτιαχναν μόνες τους με λουριά.  Φυσικά δεν φορούσαν ούτε κάλτσες εκτός από λίγες εξαιρέσεις όπως στις Κυκλάδες ή στα πλούσια κοινωνικά στρώματα. 

Οι νησιώτισσες συχνά ξεχώριζαν με την πρωτοποριακή τους ενδυμασία.  Αξίζει να παρατηρήσουμε την αξιοσημείωτη θέση των Ελληνίδων της Χίου και της Μυτιλήνης, οι οποίες με την εξωστρέφειά τους και την κάπως πιο προκλητική τους εμφάνιση, σε σχέση με εκείνη των Μουσουλμάνων, εντυπωσίαζαν τις ξένες περιηγήτριες της περιοχής.  Να μην ξεχνάμε  ότι η Μυτιλήνη και η Χίος ήσαν δημοφιλείς προορισμοί λόγω του πλούτου τους που οφειλόταν στην εμπορική δραστηριότητα των νησιών και στην παραγωγή μαστίχας.

Μαθαίνουμε για την Δέσποινα Κανάρη από τον Βρετανό ναύαρχο Cochrane, ο οποίος γράφει γι΄αυτήν : Συζήτησα με την σύζυγο του Κανάρη και την βρήκα τόσο ευχάριστη στην συζήτηση, όσο ήταν και στην εμφάνιση.  Οι Ψαριανές μοιάζουν πολύ στις αρχαίες Ελληνίδες.  Τα σκούρα γαλανά μάτια και οι μακριές σκούρες βλεφαρίδες είναι τα χαρακτηριστικά τους.  Ο ιδιαίτερος κεφαλόδεσμος τους ήταν των γυναικών της πατρίδας της, δύο μακριά κομμάτια λευκής γάζας, που κρέμονταν πίσω θυμίζοντας νύφες από την Αγγλία.  Την ενδυμασία της ιδιαίτερης πατρίδας της, των Ψαρών, φορούσε η Δέσποινα Κανάρη μέχρι το τέλος της ζωής της.

Με την έλευση του βασιλιά Όθωνα γίνεται μόδα μία στολή για τις κυρίες της Βασιλικής αυλής, αυτή της «Αμαλίας».  Η βασίλισσα Αμαλία, ως σύζυγος του βασιλιά  Όθωνα δημιούργησε μία ενδυμασία δικής της έμπνευσης που φέρει ακόμα το όνομά της.  Το ρομαντικό αυτό ένδυμα είναι ένας συγκερασμός των δυτικοευρωπαϊκών προτύπων της εποχής και της ελληνικής τοπικής φορεσιάς : Φόρεμα βιεννέζικου τύπου από πολύτιμη στόφα, σε έντονο κόκκινο ή μπλε χρώμα.  Από πάνω φορούσαν ένα σκούρο βελούδινο ζακέτο, το κοντογούνι.  Στο κεφάλι, το φέσι το οποίο συνήθιζαν οι παντρεμένες, φορεμένο λοξά με φούντα (το παπάζι) από χρυσές πλεγμένες κλωστές.  Ενώ, οι ανύπαντρες φορούσαν το καλπάκι.  Σύντομα, οι ενδυμασία της Αμαλίας ξεπέρασε τα στενά όρια της Αυλής και ταυτίστηκε  με την εθνική ελληνική αστική φορεσιά.

Η ίδια η βασίλισσα αν και είχε δημιουργήσει μία ενδυμασία δικής της έμπνευσης στις βραδινές δεξιώσεις φορούσε τουαλέτες δυτικού τύπου.  Λέγεται πως στο γάμο της, στο Ολδεμβούργο (1836)η μέλλουσα βασίλισσα επρόκειτο να φορέσει ελληνική ενδυμασία.  Τελικά φόρεσε νυφικό ευρωπαϊκού τύπου διότι η ελληνική φορεσιά δεν έφτασε εγκαίρως.

Την όψη της ποικιλόμορφης κοινωνίας των αρχών του 19^ου αιώνα μεταφέρει με καυστικό τρόπο ο Αλέξανδρος Σούτσος στους σατιρικούς του στίχους :

«Γάλλος, Γραικός, Οθωμανός, Έλλην, Ρωμαίος είσαι ;

  μ’ αλλόκοτα ενδύματα στους δρόμους τι κινείσαι ;

  φορείς στο σπίτι τήβενον, Ρωμαικήν χλαμύδα,

  με γούναν ασιατικήν πολλαίς φορές σε ίδα» (1827)

Προτάσεις

• Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα, Βάνα Μπουσέ, εκδόσεις Εστία (μία εξαιρετική μελέτη).
• Μουσείο Μπενάκη
• Μουσείο στο. Χρισσό Φωκίδας
• Μουσείο Ιστορίας της Ελληνικής ενδυμασίας
• Λύκειο Ελληνίδων, έκθεση Μύρια Όσα.