Inohori

Η καταστροφή της Σμύρνης - Ανθολογήματα

«Πατρίδα δεν είναι μια ιδέα στον αέρα, δεν είναι οι περασμένες δόξες κι οι τάφοι και τα ρημαγμένα μάρμαρα. Πατρίδα είναι το χώμα, ο τόπος, τα χωράφια και οι θάλασσες και τα βουνά.»

«Στου Χατζηφράγκου», Κοσμάς Πολίτης

«Και των Ελλάδων μια η Ρωμιοσύνη»

Κωστής Παλαμάς

«Για το σύγχρονο Έλληνα, η Ανατολή έχει γίνει μια μνήμη που την αγγίζει από καιρό σε καιρό ,σαν τον άνθρωπο που αγγίζει κάθε τόσο με τα δάχτυλά του μια κλεισμένη πληγή.»

Laurence Durrel, Πρόλογος της αγγλικής έκδοσης της «Αιολικής Γης».

«Νομίζω ότι η Σμύρνη ζει παντού στην Ελλάδα. Στο φαγητό μας, στη μουσική…Η Σμύρνη είναι μια έννοια .Δε χρειάζεται να τη δεις για να τη νιώσεις. Η Σμύρνη είναι όνομα περιεκτικό. Περιέχει όλες τις παραδόσεις, τους θρήνους, τα γέλια, τις γιορτές. Η Σμύρνη είναι όλα αυτά και πολύ παραπάνω. Μπορείς να την βάλεις στις αποσκευές σου και να την έχεις πάντα μαζί σου.»

Βικτώρια Σολομωνίδου, ιστορικός, λόγια της στο documentaire της Μαρίας Ηλιού

«Δίνατε ζωή οι ρωμιοί στη Μικρά Ασία. Είσαστε φυλή με φυσική ευγένεια. Έχετε την πρόοδο στο αίμα σας. Σας αρέσει το γέλιο, το λούσο, τα γράμματα…Μας ωφελήσατε…»

Τα παιδιά της Νιόβης, Τάσος Αθανασιάδης.

«Στην πριγκηπέσσα Σμύρνη, αιώνια είναι η άνοιξη.»

Victor Hugo

«Όλα εδώ είναι φως και μύρα.»

Theophile Gautier

«Και ω Σμύρνη, πάντα εσύ μαργαριτάρι

Στα μαλλιά της νεράιδας Μικρασίας.»

Κωστής Παλαμάς

«Βασιλοπούλα, ατίμητο

Ρουμπίνι στην Ανατολή

Και στο Αιγαίο πρώτη.

Ποιό όνομα προσφιλέστερο

Απ΄τ όνομα της Σμύρνης

Τόσο καλλίφθογγο και τόσο μοσχομυρισμένο.»

Κωστής Παλαμάς

«Ω, γη της Ιωνίας, σένα αγαπούν ακόμη,

Σένα η ψυχές των ενθυμούνται ακόμη.»

Κ.Π. Καβάφης.

«Η χρήση της ελληνικής γλώσσας, άλλωστε, είναι δείγμα υψηλού πολιτιστικού επιπέδου. Ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος (161-138 π.Χ.) θα γράψει ελληνικά το σύγγραμμά του με τον τίτλον «Εις εαυτόν». Αλλά και ο Νέρων ελληνικά θα αναφωνήσει «Μέμφομαι τον άνευ Ελλήνων αιώνα», γράφει η εκλεκτή ακαδημαϊκός Ελένη Γλύκατζη -Αρβελέρ, στη περιεκτική μελέτη της Μικρασία, καρδιά του ελληνισμού.

«Από τότε που χάθηκε η Κωνσταντινούπολη, πήρε τη θέση της στην πρωτοκαθεδρία η Σμύρνη-η Σμύρνη των Απίστων ,όπως την έλεγαν οι Τούρκοι. Η πόλη αυτή έγινε το νέο προπύργιο της Χριστιανοσύνης και του ελληνικού πολιτισμού στην Εγγύς Ανατολή. Είχε μεγάλες και αξιόλογες βιβλιοθήκες, λόγιους και φημισμένα σχολεία.

Οι Έλληνες και οι Αρμένιοι της Σμύρνης θα μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να νιώσουν ασφαλείς, αρκεί να άλλαζαν πίστη. Εν τούτοις, δεν αλλαξοπίστησαν. Κράτησαν τη θρησκεία τους και υπέφεραν τα πάνδεινα.[…]. Η ταχύτατη πρόοδος που σημειωνόταν τα τελευταία χρόνια, στη γεωργία, τη βιοτεχνία, το εμπόριο και την παιδεία ανύψωνε τι χριστιανικό στοιχείο στην Ανατολή και άρχισε να υφαίνει ξανά το κουρελιασμένο λάβαρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.»

George Horton, Aναφορικά με την Τουρκία.

«Αν πεινούμε και υποφέρουμε μεις οι Τούρκοι-έγραφε το φυλλάδιο-αιτία είναι οι γκιαούρηδες που στα χέρια τους κρατούνε τον πλούτο μας και το εμπόριο μας.[…]Οι Ρωμιοί, καθώς και οι Αρμεναίοι, ήταν σοβαρό εμπόδιο για το γερμανικό νιτερέσο κι έπρεπε όπως όπως να παραμεριστούνε.[…]. Ρουθούνι ρωμαίικο δεν έπρεπε να μείνει στα παράλια.[…]. Με χιόνια σ απάτητα βουνά και σε φαράγγια, με κάψες στην έρημο, εκατοντάδες Έλληνες κι Αρμένιοι άφησαν στους δρόμους τα κόκκαλά τους.»

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα.

«Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη. Γιατί φοβηθήκαμε ότι αν έμεναν τα κτήρια στη θέση τους , δεν θα μπορούσαμε να απαλλαγούμε από τις μειονότητες…Όταν εξορίζονταν κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Aρμένιοι, καίγαμε όλες τις κατοικημένες περιοχές γιατί είχαμε αυτόν ακριβώς το φόβο.[…] Η Σμύρνη καιγόταν και μαζί της η ρωμιοσύνη της, οι άνθρωποι των πρώτων πολιτισμών, εκείνοι που έζησαν το Μεσαίωνα με τους μουσουλμάνους, εκείνοι που ζούσαν στη πατρίδα τους και στα σπίτια τους με άνεση, εκείνοι που κρατούσαν το εμπόριο και τη γεωργία της Σμύρνης και όλης της Δυτικής Ανατολίας, και ολόκληρη την οικονομία της, τώρα, […] πεθαίνουν για ένα κομμάτι βάρκας να τους μεταφέρει μακριά για πάντα …Η Γκιαβούρ Ιζμίρ (άπιστη Σμύρνη) κάηκε ολοκληρωτικά .»

Από το βιβλίο του Τούρκου Falih Rifki Atay

«Η τελευταία εικόνα της άτυχης Σμύρνης χαράχτηκε για πάντα στη μνήμη μου. Τεράστια σύννεφα καπνού να ανεβαίνουν ψηλά , ως τον ουρανό , αμέτρητα πλήθη προσφύγων να συνωστίζονται στη στενή προκυμαία και ένας πάνοπλος και παντοδύναμος πολεμικός στόλος να παρακολουθεί αμέτοχος -από πολύ κοντά- όσα συνέβαιναν .[…] Οι ιστορικοί και οι αρχαιολόγοι λένε ότι μόνο ένα προηγούμενο υπάρχει σε βαρβαρότητα. Η καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους.

Της Σμύρνης δεν της έλειψε καμιά από τις πρωτόγονες ωμότητες του ανθρώπινου πάθους που υποβιβάζει τον άνδρα σε επίπεδο κατώτερο και από του κτήνους.[…]

Ένα από τα πιο βασανιστικά αισθήματα μου εκείνες τις μέρες ήταν της ντροπής. Ντρεπόμουν που ανήκα στο ανθρώπινο γένος».

George Horton, Αμερικανός Πρόξενος στη Σμύρνη.

«-Φωτιά.

-Φωτιά.

-Βάλαν φωτιά στη Σμύρνη.

Πεταχτήκαμε ορθοί .Κοκκινόμαυρες φλόγες τινάζονταν στον ουρανό, χοροπηδηχτές.

-Είναι κατά την Αρμενογειτονιά.

-Κατά κει φαίνεται νάναι.

-Πάλι οι Αρμεναίοι θα τα πλερώσουνε..

-Αποκλείεται να κάψουνε ολόκληρη τη Σμύρνη .Ποιο συμφέρον έχουνε. Αφού έγινε πια δική τους…

-Ποιο συμφέρον είχαμε μεις που καίγαμε τα τουρκοχώρια στην υποχώρηση…

Η φωτιά απλωνόταν παντού. Ντουμάνιασε ο ουρανός. Μαύρα σύννεφα ανηφορίζανε και μπερδευότανε το ένα με τ ‘άλλο. Κόσμος ,εκατοντάδες χιλιάδες κόσμος, τρελός από φόβο, αρχίνησε να τρέχει απ’ όλα τα στενοσόκακα και τους βερχανέδες και να ξεχύνεται στην παραλία σαν μαύρο ποτάμι.

-Σφαγή. Σφαγή.

-Παναγιά, βοήθα.

-Προφτάστε.

-Σώστε μας.

Η μάζα πυκνώνει, δεν ξεχωρίζεις ανθρώπους, μα ένα μαύρο ποτάμι που κουνιέται πέρα δώθε απελπισμένα, δίχως να μπορεί να σταθεί ούτε να προχωρήσει. Μπρος θάλασσα, πίσω σφαγή . Ένας αχός κατρακυλάει από τα βάθη της πολιτείας και σπέρνει το πανικό.

-Τούρκοι.

-Τσέτες.

-Μας σφάζουνε.

-Έλεος.

Η θάλασσα δεν είναι πια εμπόδιο. Χιλιάδες άνθρωποι πέφτουνε και πνίγονται. Τα κορμιά σκεπάζουνε τα νερά σαν να΄ναι μόλος. Οι δρόμοι γεμίζουνε κι αδειάζουνε και ξαναγεμίζουνε. Νέοι, γέροι, γυναίκες, παιδιά ποδοπατούνται, στριμώχνονται, λιποθυμάνε, ξεψυχούνε.

Ματωμένα χώματα, Διδώ Σωτηρίου.

«Σιγά-σιγά, πήρε τ΄ αυτί μου ένα βουητό, σα να κύλαγε άγριο ποτάμι, ξεχειλούσε κατά δω, ζύγωνε ολοένα. Και ξαφνικά, μπουκάρανε απ΄τα σοκάκια κοπάδι άνθρωποι, σκυφτοί, αλαφιασμένοι , μ΄ένα μπόγο στον ώμο, μ΄ένα μωρό στην αγκαλιά, μ΄ένα τέντζερε στα χέρια ή μ΄ένα μύλο του καφέ, πράματα ασυλλόγιστα, τρελλά ,μουγγοί, ούτε γυναίκες στριγγλίζανε, ούτε γέροι να βογγάνε ούτε μωρά να κλαψιαρίζουνε -μονάχα σούρσιμο στο χώμα και ποδοβολητό. Μουγγοί , σκυφτοί, μ΄αγριεμένα μούτρα, τραβάγανε μπροστά.

Φόρεσα ένα παντελόνι πάνω από τη νυχτικιά μου και κατέβηκα στ ΄Αλάνι Πέσαμε πλάι τους.

-Βρε παιδιά ,πού πάτε.

Δείξανε μπροστά.

-Σταθείτε, βρε παιδιά, δεν έχει φόβο εδώ, μπήτε στα σπίτια σας, είναι δικά σας. Μπήτε να ξαποστάσετε.

Δεν αποκρίνονταν, μόνο τραβάγανε μπροστά. Βγαίνανε απ΄την κόλαση ,πορτοκαλιοί και κόκκινοι απ΄τη μεριά που χτύπαγε η φωτιά. Οι άντροι, τελοσπάντων ,είναι άντροι. Παραβλέπεις. Μα οι γυναίκες είτανε φριχτές, ξεμαλλιασμένες και μες στη μουτζαλιά . Μια κράταγε ένα κόσκινο, μιαν άλλη φόραγε στο κεφάλι της ένα καπέλλο με φτερά και είτανε ξυπόλυτη, και μια είχε φορτωθεί στον ώμο της ολάκερο φορτσέρι, κοπελίτσα, θα ΄τανε τα προικιά της. Άλλοι σηκώνανε στη ράχη τους παππούδες και γιαγιάδες. Δυο, είχανε πλέξει τα χέρια τους καρεγκλάκι και κουβαλάγαν ένα γέρο πετσί και κόκκαλο , με το πηγούνι του ακουμπιστά στο στήθος. Ένας παπάς οδήγαγε μπροστά ένα δεύτερο κοπάδι.

Κοσμάς Πολίτης, Στου Xατζηφράγκου.

«Αχ, γκρέμισε ο κόσμος μας. Γκρέμισε η Σμύρνη μας. Γκρέμισε η ζωή μας. Η καρδιά, τρομαγμένο πουλί, δεν ξέρει πού να κρυφτεί. Ο τρόμος,ένας ανελέητος καταλύτης άδραξε στα νύχια του εκείνο το πλήθος και το αλάλιασε. Ο τρόμος ξεπερνάει το θάνατο. Δε φοβάσαι το θάνατο. Φοβάσαι τον τρόμο. Ο τρόμος έχει τώρα το πρόσταγμα. Τσαλαπατά την ανθρωπιά. Αρχίζει από το ρούχο και φτάνει ίσαμε την καρδιά. Λέει Γονάτισε ,γκιαούρη. Και γονατίζει. Ξεγυμνώσου. Και ξεγυμνώνεται. Άνοιξε τα σκέλια σου. Και τ ανοίγει. Χόρεψε και χορεύει. Φτύσε την τιμή σου και την πατρίδα σου. Και φτύνει. Απαρνήσου την πίστη σου .Και την απαρνιέται. Αχ ο τρόμος. Όποια γλώσσα κι αν μιλάς ,λόγια δε θα βρεις να τον περιγράψεις .

Τι κάνουν, λοιπόν, οι προστάτες μας ; Τι κάνουν οι ναύαρχοι με τα χρυσά σιρίτια, οι διπλωμάτες κι οι πρόξενοι της Αντάντ ;.Στήσανε κινηματογραφικές μηχανές στα καράβια τους και τραβούσανε ταινίες τη σφαγή και το ξολοθρεμό μας. Μέσα στα πολεμικά οι μπάντες τους παίζανε εμβατήρια και τραγούδια της χαράς ,για να μη φτάνουν ίσαμε τ αυτιά των πληρωμάτων οι κραυγές της οδύνης και οι επικλήσεις του κόσμου. Και να ξέρει κανείς πως μια ,μόνο μια κανονιά , μια διαταγή, έφτανε για να διαλύσει όλα κείνα τα μαινόμενα στίφη. Κι η κανονιά δε ρίχτηκε κι η εντολή δε δόθηκε.»

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα.

«Είχαμε ρητές εντολές να μην επέμβουμε, να μην βοηθήσουμε. Το πλοίο μας είχε τόση δύναμη που θα μπορούσαμε να βομβαρδίσουμε όλη τη Σμύρνη και να σταματήσουμε το μακελειό , αλλά η εντολή ήταν να μη κάνουμε τίποτα.[…]. Ποιος θα θρέψει τόσο πληθυσμό. Κανένας δεν το ξέρει και μέσα στα επόμενα χρόνια, ο χριστιανικός κόσμος θα ακούει μια σπαρακτική κραυγή που ελπίζω να φτάσει ως τον Καναδά. Μην ξεχνάτε τους Έλληνες.»

Ernest Hemingway, In our times.

«Εκείνο το σπίτι που μοσκοβολούσε από καλοσύνη και το πρωινό λιβάνισμα, με τα σαλόνια του κάτω και την αυλή του, πάνω με τα υπνοδωμάτια και τα παιχνίδια μας , φαντάζει τώρα παλάτι σε όνειρο παραμυθιού. Και με καλεί όπως η ρίζα καλεί το ύστατο φύλλο της κορυφής. Άραγε κάηκε, γκρέμισε ,[…]

Τί σημασία, Για μένα υπάρχει .Tην αγκαλιά μου του την εμπιστεύομαι.»

Ιωάννα Τσάτσου-Σεφεριάδου, Σμύρνη- Μια διαδρομή με λόγο και εικόνες.

«Σμύρνη πατρίδα μου γλυκειά, αγαπημένη χώρα, δεν θα σε βγάλω από το νου ,ως τη στερνή μου ώρα.»

Τα Παιδιά της Νιόβης, Β.Τόμος.

«Παίρνω μαζί μου, Σμύρνη, το όραμα σου.[…] Όχι . Ιωνία δε σε χάνω. Διατηρώ στο αίμα μου τα μέταλλα απ΄ το έδαφος σου. Στα σπλάχνα μου τους χυμούς απ ΄τα φυτά σου. Την αιθρία σου μέσα στη ψυχή μου. Στο ήθος μου την αρχοντιά σου. Θεοί της Ιωνίας , παρακαλώ σας, συντροφέψτε την πατρίδα μου στη μοναξιά της με τα χαμόγελα σας».

Τα Παιδιά της Νιόβης , Β.Τόμος.

«-Έχε γεια.

Ο παππούς πάλι στυλώνεται. Στέκεται μια στιγμή μπρος στη μεγάλη πόρτα του υποστατικού με τα μάτια γυρισμένα σ ΄αυτό. Όρθια η βασιλική μας δρυς, στεφανωμένη με τα μαλλιά που τα λεύκανε ο καιρός, τυλιγμένη στα χρυσά χρώματα του ήλιου που βασιλεύει ,στέκεται κει σα να προσεύχεται.

Έπειτα, βγάζει το καλπάκι του, γονατίζει ταπεινά , σκύβει και φιλά το χώμα που το βλόγησε με τη ζωή του.

-Έχε γεια»

Αιολική Γη, Ηλίας Βενέζης.

«Δεν θ΄ αποφασίσουμε να διδάξουμε τώρα στα παιδιά μας το μίσος. Αλλά θ ΄αποφασίσουμε πως το χρέος μας, ως Ελλήνων συγγραφέων ,είναι αυτό. Να ξαναθυμηθούμε πάλι, να μην πάψουμε να θυμόμαστε, να μάθουμε στα παιδιά μας να θυμούνται.»

Ηλίας Βενέζης , Τρίτη 6 Σεπτεμβρίου 1955

Η Καταστροφή της Σμύρνης

Η μεγάλη πυρκαγιά

Ψηφιδωτή εικόνα από τον ναό του Αγίου Βασιλείου στην Τρίγλια της Βιθυνίας, βυζαντινό Μουσείο Αθήνα, Κειμήλια προσφύγων.

Η εκκένωση

Η μεγάλη πυρκαγιά

Η διαφυγή με βάρκες από την φλεγόμενη Σμύρνη και οι βιαιότητες των Τούρκων που κακοποιούν τους απεγνωσμένους πρόσφυγες. Απόκομμα γαλλικής εφημερίδας.

Γαλλική εφημερίδα. Απεικόνιση του Ελληνικού Στρατού. Επιστροφή από το Μέτωπο.

Η προκήρυξη του Διοικητή Στρατού Κατοχής Συνταγματάρχη Νικολάου Ζαφειρίου προς τους κατοίκους της Σμύρνης στα Ελληνικά και Οθωμανικά, τυπογραφείο της Αμάλθειας, Σμύρνη Μάιος 1919.