Inohori

«Διερχόμεθα ημέρας και ώρας μεγάλης ταραχής και αγωνίας».

Η έκκληση σε βοήθεια του Χρυσοστόμου Σμύρνης προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη λίγο πριν το τέλος.

«Παναγιώτατε Δέσποτα,

Διερχόμεθα ημέρας και ώρας μεγάλης ταραχής και αγωνίας….Η μια μετά την άλλην ,αι πρώται οχυρωματικαί μας γραμμαί έπεσαν εις χείρας του εχθρού….Οι αστικοί και αγροτικοί Τουρκικοί πληθυσμοί όλοι, ουδενός εξαιρουμένου, είνε ωπλισμένοι μέχρις οδόντων ,χάρις εις την ακατανόητον επί τριετίαν ανοχήν και μακροθυμίαν της Υπάτης Αρμοστείας και όλων των λοιπών Στρατιωτικών και Αστυνομικών Ελληνικών Αρχών….Δυστυχώς ,όλος και ο υπαίθριος των χωρίων και ο αστικός των πόλεων Ελληνικός πληθυσμός διατελεί παντελώς άοπλος χάρις εις τα αυστηρά και όντως δρακόντεια μέτρα…αφ¨ου υπό της Υπάτης Αρμοστείας ουδ΄…επετράπη να αγοράση και φέρη όπλα και εξόπλιση πολιτοφύλακας …και θα συμβή δια τον λόγον τούτον το πρωτάκουστον φαινόμενον να παραδοθή εις την σφαγήν και τον όλεθρον ολόκληρος εκατοντάδων χιλιάδων Ελληνικός πληθυσμός ,χωρίς να δυνηθή να αντιτάξη αξιόχρεων τινά υπέρ της ζωής του έστω και πρόσκαιρον ολίγων ημερών η ωρών άμυναν…ικετεύομεν την Υμετέραν Παναγιότητα… να διαφωτίση την Χριστιανικήν συνείδησιν των πεπολιτισμένων λαών …περί των επαπειλουμένων κατά των Χριστιανών της Μικρασίας μεγίστων κακών….

Εν Σμύρνη τη 19^η Αυγούστου 1922

Ο Σμύρνης Χρυσόστομος

Λίγες μέρες αργότερα, ακολούθησε η διαπόμπευση του Μητροπολίτη από το φανατισμένο τουρκικό πλήθος ενώ ο ελληνισμός της Ιωνίας παραδίνονταν στις θηριωδίες των στρατευμάτων του Κεμάλ υπό τον βαλή Νουρεντίν πασά.

«Σύμφωνα με τους Γάλλους παρατηρητές, ο Χρυσόστομος οδηγήθηκε στο Κονάκι και εισήλθε στο γραφείο του στρατηγού Νουρεντίν. Όσα διημείφθησαν μεταξύ τους παραμένουν άγνωστα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο Ελληνας μητροπολίτης αποπέμφθηκε έπειτα από ολιγόλεπτη συνομιλία. Καθώς ο Χρυσόστομος κατέβηκε, ο Τούρκος στρατηγός λέγεται ότι εμφανίστηκε στο μπαλκόνι και φώναξε στο πλήθος. Αν σας έκανε καλό να του το ανταποδώσετε, αν σας έκανε κακό, να του κάμετε κι εσείς κακό…Ο όχλος άρπαξε χωρίς χρονοτριβή τον μητροπολίτη, περιγράφουν οι Γάλλοι…του φόρεσαν μια άσπρη μπλούζα …άρχισαν να τον χτυπούν λυσσασμένα με γροθιές και με ξύλα και να τον φτύνουν στο πρόσωπο. Του τρύπησαν με μαχαιριές το σώμα, του ξερίζωσαν τη γενειάδα, του έβγαλαν τα μάτια, του έκοψαν τη μύτη και τα αυτιά.

Οι Γάλλοι στρατιώτες ένιωσαν φρίκη και αποτροπιασμό για όσα είδαν και θέλησαν να επέμβουν. Όμως, ο επικεφαλής αξιωματικός είχε λάβει διαταγές να τηρήσει αυστηρή ουδετερότητα.»

Από το βιβλίο Χαμένος Παράδεισος,Σμύρνη 1922, Τζάιλς Μίλτον

«Όπως λέγουν, ( ο Νουρεντίν) είχε υιοθετήσει τη μεσαιωνική ιδέα να παραδώσει το Μητροπολίτη στο φανατικό όχλο για να τον τον κάνει ό,τι ήθελε. Δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις, είναι όμως βέβαιο, ότι ο Μητροπολίτης θανατώθηκε απ΄τον όχλο. Βιαιοπράγησαν πάνω το, του ξερίζωσαν τη γενειάδα, τον χτύπησαν με ρόπαλα και μαχαιριές ώσπου πέθανε. Υστερα, τον έσυραν σβαρνίζοντας τον στους δρόμους…Πέθανε ως μάρτυρας.»

George Horton, Αμερικανός Πρόξενος στη Σμύρνη

Η μαρτυρία του Ακαδημαϊκού Γεωργίου Μυλωνά σε ομιλία (14 Δεκεμβρίου 1982), κατά την επέτειο της Καταστροφής, είναι συγκλονιστική.

«Θα μου επιτρέψετε να τελειώσω την ομιλία μου με προσωπική μαρτυρία, που για πρώτη φορά εξομολογούμαι. Κατά τις τελευταίες ημέρες του Σεπτεμβρίου 1922, μια ομάδα φοιτητών του International College της Σμύρνης κι εγώ βρεθήκαμε φυλακισμένοι σε απαίσιο υπόγειο, σε ένα από τα μπουντρούμια του Διοικητηρίου της Σμύρνης…άνθρωποι προορισμένοι για θάνατο.»

Εκεί, ο επικεφαλής φύλακας, ένας Τουρκοκρήτας τους χαρίζει τη ζωή ως εξιλέωση για τις φρικτές του πράξεις, όπως εξηγεί.

«-Παρακολούθησα το χάλασμα του Δεσπότη σας. Ήμουν μ’ εκείνους που τον τύφλωσαν, που του βγάζαν τα μάτια και αιμόφυρτο τον έσυραν από τα γένια και τα μαλλιά, στα σοκάκια του Τουρκομαχαλά, τον ξυλοκοπούσαν, τον έβριζαν και τον πετσόκοβαν. Βαθιά εντύπωση μου έκανε και αξέχαστος παραμένει η στάση του. Στα μαρτύρια που τον υπέβαλαν δεν απήντα με φωνές, με παρακλήσεις, με κατάρες. Το πρόσωπο του το κατάχλωμο, το σκεπασμένο με αίμα των ματιών του, το πρόσωπο του είχε στραμμένο προς τον ουρανό και διαρκώς κάτι ψιθύριζε που δεν ηκούετο πέρα από την περιοχή του.

-Ξέρεις εσύ δάσκαλε τι έλεγε.

- Ναι ,ξέρω, του απήντησα. Έλεγε , Πάτερ, άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι.

-Δεν σε καταλαβαίνω, δάσκαλε, μα δε πειράζει. Από καιρού σε καιρό, όταν μπορούσε ύψωνεκάπως το δεξί του χέρι και ευλογούσε τους διώκτες του. Κάποιος πατριώτης μου αναγνωρίζει τη χειρονομία της ευλογίας, μανιάζει, μανιάζει και με τρομερό μαχαίρι του κόβει και τα δυο χέρια του Δεσπότη. Εκείνος σωριάστηκε στη ματωμένη γη με στεναγμό που φαινόταν ότι ήταν μάλλον στεναγμός ανακουφίσεως παρά πόνου. Τόσο τον λυπήθηκα τότε που με δυο σφαίρες στο κεφάλι τον αποτελείωσα. Αυτή ει΄ναι η ιστορία μου. Τώρα που σας την είπα ελπίζω πως θα ησυχάσω. Γι αυτό σας χάρισα τη ζωή.

-Και που τον έθαψαν, ρώτησα με αγωνία.

-Κανείς δε ξέρει που έριξαν το κομματιασμένο του κορμί.»

Ο μικρασιατικός ελληνισμός χαρακτηριζόταν από έντονη θρησκευτικότητα, καθώς η ορθοδοξία υπήρξε η βασική συνιστώσα της συλλογικής τους ταυτότητας στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια ήδη, η Σμύρνη αναγράφεται ως αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή, στην επαρχία Ασίας και μητρόπολη στην Έφεσο. Τελευταίος της μητροπολίτης υπήρξε ο Χρυσόστομος Καλαφάτης. Κατά την άφιξη του(Μάιος 1910), η προκυμαία είχε κατακλυσθεί από ενθουσιώδη πλήθη που έραιναν με άνθη το δεσπότη, σείοντας κλαδιά από βάγια, καθ όλη τη διαδρομή ως τη Μητρόπολη, την Αγία Φωτεινή.

Ο Χρυσόστομος ίδρυσε καινούργια ενοριακά σχολεία, γυμναστήρια, συσσίτια, θεμελίωσε τη μεγαλοπρεπή Ευαγγελική Σχολή. Ο εθνικιστικός του λόγος όμως, οδήγησε στη βίαιη απέλαση του (Αύγουστος 1914), στη Κωνσταντινούπολη. Επέστρεψε πάλι μετά από 4 χρόνια εξορίας. Την άνοιξη του 1922, με δυσοίωνη την έκβαση της ελληνικής εκστρατείας απευθύνει έκκληση στους Συμμάχους και επιστολή προς τον Πάπα Πίο ΙΑ για σεβασμό στις ελευθερίες των λαών και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πιστός θεματοφύλακας των ελληνικών παραδόσεων, παρέμεινε στην έδρα του έως το μαρτυρικό του τέλος. Το 1922, με απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας, ανακηρύχθηκε ως ιερομάρτυρας και σεπτή μνήμη του εορτάζεται τη Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.