« Ένας  από τους τελευταίους  Έλληνες που είδα στους δρόμους της Σμύρνης,  πριν από  την είσοδο των Τούρκων, ήταν ο καθηγητής Καραθεοδωρή, πρύτανης του καταδικασμένου εν τη γενέσει του Πανεπιστημίου. Όταν αναχώρησε από τη Σμύρνη, ήταν σαν να έφευγε από τη Μικρά Ασία η ενσάρκωση της ελληνικής ευφυίας, της τέχνης και του Πολιτισμού», γράφει με θαυμασμό  ο Αμερικανός πρόξενος της Σμύρνης, Τζορτζ Χόρτον.

Ο άνθρωπος που γοήτευσε τον Αϊνστάιν και συνεργάστηκε με μεγάλους μαθηματικούς της εποχής του, αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους επιστήμονες του αιώνα του.

«Αξιότιμε κύριε συνάδελφε,

Βρίσκω θαυμάσιο τον υπολογισμό που κάνατε. Κάποιο μικρό λάθος γραφής στη δεύτερη σελίδα με δυσκόλεψε λίγο. Τώρα όμως καταλαβαίνω τα πάντα.  Πρέπει νομίζω να δημοσιεύσετε τη θεωρία στη μορφή που της δώσατε στα «Χρονικά  της Φυσικής», διότι οι φυσικοί, όπως κι εγώ, δε γνωρίζουν τίποτε απ΄ αυτό το αντικείμενο.[…]

         Με τους καλύτερους χαιρετισμούς

          Δικός σας Αϊνστάιν , του γράφει σε επιστολή του ο εμπνευστής της θεωρίας της σχετικότητας.

Γεννημένος στη Κωνσταντινούπολη  από γονείς Έλληνες, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή  ή (konstantin Caratheodory  (1873-1950)  πέρασε μόλις τα δυο πρώτα χρόνια της ζωής του εκεί,  όπου ζούσε ο παππούς του και ο πατέρας του βρισκόταν σε άδεια.  Ο νομικός πατέρας του εργάστηκε ως διπλωμάτης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στις Βρυξέλλες, την Αγία Πετρούπολη, το Βερολίνο.   Σύντομα μιλούσε τουρκικά, γερμανικά παράλληλα με τη μητρική του ελληνική και φλαμανδική γλώσσα.   Σπούδασε μηχανικός, εργάστηκε στη Λέσβο, στην Αίγυπτο (στο φράγμα του Ασσουάν, στη Πυραμίδα του Χέοπα όπου μελετά μαθηματικά συγγράμματα.)   Ανακαλύπτει τη κλίση του για τα μαθηματικά.  Πηγαίνει για σπουδές στο Βερολίνο όπου αναγορεύεται διδάκτορας και διδάσκει.  Προκαλεί το θαυμασμό του Αϊνστάιν με τις μελέτες του.  Το 1920,  αποδέχεται τη πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου για την οργάνωση του «δεύτερου εν Ελλάδι Πανεπιστημίου», του Ιωνικού Πανεπιστημίου της Σμύρνης.

«Ο ενθουσιασμός του Βενιζέλου ήτο μεγάλος και μεταδοτικός», γράφει.  «Μιλούσε με μεγάλην ζωηρότητα και τα μάτια του αστράφταν…και μου έλεγε.  Θα πάτε εις την Σμύρνην,  θα σας παράσχουν όλας τας ευκολίας, το έργον σας είναι σπουδαίον, η Ελλάς πρέπει να εκπολιτίσει την Μικράν Ασίαν.»  Έχοντας μεγαλώσει με την ιδέα της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών της «καθ ‘ημάς  Ανατολής», ο εμπνευσμένος κοσμοπολίτης επιστήμονας επιθυμούσε να εμφυσήσει τις αξίες του ελληνικού πνεύματος.

Είχε επιλέξει ως έμβλημα, το «Φως εξ Ανατολών» (Ex oriente lux), με την απεικόνιση του Απόλλωνα από νόμισμα των αρχαίων Κλαζομενών.   Σε  υπόμνημα προς το Βενιζέλο, καταγράφει το ρόλο της νέας Ελλάδας στην Ανατολή,  που θα είχε στόχο την εγκαθίδρυση κράτους δικαίου, θα εξασφάλιζε ισονομία και ισοπολιτεία, μυώντας στο πολιτισμό όσους ζούσαν ακόμη στην αμάθεια, λόγω της οθωμανικής καταπίεσης.    «Η Σμύρνη είναι το κέντρον,  οπόθεν θα ακτινοβολήσει κάποτε, εις το προσεχές μέλλον, η επιρροή του ελληνισμού προς την μουσουλμανικήν Ασίαν», επισημαίνει.  Και διαφοροποιήται από τη φράση του Βενιζέλου που πρεσβεύει πως «η Ελλάς πρέπει να εκπολιτίσει την Μικράν Ασίαν.»   Αναγνωρίζει ισότιμα τη ποικιλομορφία εθνοτήτων και πολιτισμών  καθώς «σπουδαίαι μεινότητες  τουρκικαί, σλαβικαί, ιουδαικαί και λεβαντινικαί θα κατοικούν εις το μέλλον εντός των συνόρων του ελληνικού βασιλείου και δια παντός τρόπου θα συμμετέχουν ενεργώς εις την δημοσίαν ζωήν και την ανάπτυξιν της χώρας.»

Εργάζεται πυρετωδώς, για δυο ολόκληρα χρόνια.  Εξοπλίζει το Πανεπιστήμιο με όργανα φυσικής,  χημείας και ιατρικής. Θεωρώντας τη βιβλιοθήκη ως τη σπονδυλική στήλη του νεοσύστατου πανεπιστήμιου, καταφέρνει την αγορά 20.000 συγγραμμάτων, με το όραμα να ενώσει τη σοφία της Ανατολής πλάι στη γνώση της Δύσης. Προτείνει σε καθηγητές ευρωπαϊκών πανεπιστημίων να συμμετέχουν. Τα σχέδια του προέβλεπαν την ίδρυση Γεωπονικής Σχολής, Φυσικών και Μηχανικών Σπουδών και αργότερα Σχολή Εθνολογίας Δημόσιας Διοίκησης και Ανατολικών Γλωσσών.

Η επέλαση των κεμαλικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, γκρεμίζει το όραμα του, το Πανεπιστήμιο Σμύρνης που ήταν προγραμματισμένο να εγκαινιαστεί την  10^η Οκτωβρίου 1922.    Κατορθώνει να διασώσει τη βιβλιοθήκη και όργανα του εργαστηρίου, τα οποία θα μεταφέρει στην Αθήνα. Η δωρεά του βρίσκεται σήμερα, 100 χρόνια αργότερα, στο μουσείο Φυσικών επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.  Το κτίριο του Πανεπιστημίου παραδίδεται στις φλόγες, κατά τη μεγάλη πυρκαγιά της Σμύρνης, αλλά αποκαταστάθηκε και χρησιμοποιήθηκε ξανά , ως Λύκειο/ Οικοτροφείο (1923).   Σήμερα, φέρει το όνομα Anadolu Lisesi.

Στην Αθήνα,  διδάσκει στο Πανεπιστήμιο  και στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.  Σύντομα όμως, επιστρέφει απογοητευμένος, ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου.  Μετά από πρόσκληση του Ελ.Βενιζέλου,  αναλαμβάνει καθήκοντα κυβερνητικού επιτρόπου στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης, προτού επιστρέψει οριστικά στο Μόναχο.

Το μαθηματικό του έργο έχει συλλεχθεί και εκδοθεί στα γερμανικά από το γιο του. Ενώ η κόρη του, Δέσποινα Καραθεοδωρή- Ροδοπούλου επιμελήθηκε την έκδοση της βιογραφίας του στα ελληνικά, μετά την επιστροφή της από τη Γερμανία, εγκατεστημένη σε κτήμα στη Πιερία.   Σήμερα, λειτουργεί το Μουσείο Καραθεοδωρή στη Κομοτηνή, όπου εκτίθενται βιβλία, φωτογραφίες και η αλληλογραφία του με συγκαιρινούς του μαθηματικούς,  ανάμεσα τους και οι επιστολές που αντάλλασσε με τον Αϊνστάιν.

Το Ιωνικό Πανεπιστήμιο Σμύρνης

O Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή

Το γραφείο του Καραθεοδωρή στο Πανεπιστήμιο Σμύρνης

Η ζωή και το έργο του Έλληνα μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή σε graphic novel που θα συνεπάρει μικρούς και μεγάλους.

Το έμβλημα του Πανεπιστημίου «Φως εξ Ανατολών»